Anavatanı Orta ve Batı Asya kabul edilen ve Dünya kabuklu meyve üretiminde önemli bir yere sahip olan bademin yetiştiriciliği ülkemizde de giderek yaygınlaşmaktadır. Ülkemiz bademin gen merkezlerinden birini oluşturmakla birlikte son yıllarda yurtdışından standart çeşitlerin de getirilmesiyle mevcut gen potansiyeli daha da zenginleşmiştir. Ancak badem ağacı zengini olan ülkemiz ne yazık ki sahip olduğu bu potansiyeli değerlendirememektedir. Badem üretimi, kapama bahçelerden ziyade çit bitkisi ve sınır ağacı olarak dikimlerden oluşmaktadır. Son yıllarda ise yeni çeşitlerle kapama bahçeler kurulmaya başlanmıştır.

NİÇİN BADEM YETİŞTİRİCİLİĞİ ?

*Badem taşlı ,çakıllı, bitki besin maddesince zayıf topraklarda rahatlıkla yetiştirilebilir.Yani toprak isteği yönünden seçici değildir.

*Erken meyveye yatar. Gençlik kısırlığı 2-3 yıl olup 4.yıldan itibaren ekonomik anlamda verime yatar.

*Pahalı bir meyve olması yönüyle çok ekonomiktir. Verim çağındaki bir ağaçtan (8-10 yaş) 8-10 kg/ağaç iç meyve almak mümkündür.

*Susuzluğa ve kirece dayanımı iyidir.

*Diğer meyve türlerine göre hastalık ve zararlılara dayanıklıdır.

*Pazarda hiçbir meyvenin olmadığı dönemde ''çağla badem'' olarak değerlendirilebilir.

*Ülkemizde Karadenizin kıyı kesimleri ve Anadolunun yüksek kesimleri hariç diğer tüm bölgelerimizde rahatlıkla yetiştirilebilir. Soğuklama ihtiyacı 90-400 saat arasında değişmektedir. Bu nedenle kıyı kesimlerde bile rahatlıkla yetiştirilebilir.

*İlkbahar geç donlarının görüldüğü yerlerde özellikle geç çiçeklenen çeşitlerle modern kapama bahçeler kurulduğunda üretici gelirinde önemli artışlar olur.

*Ağaçlandırma konularında şerit ağaçlandırmasında ve erozyonla kontrol amaçlı yapılan çalışmalarda en ideal meyve bademdir.Yapısında reçine olmaması yangına karşı bir büyük avantajdır.

*Her 5 dekar alan için 1 kovan arı konularak meyve üretiminin yanı sıra bal üretimi de yapılabilmektedir.

*Hububatta süne zararlısına karşı biyolojik mücadelede çok önemlidir.

*Muhafazası kolaydır.

*Badem, proten ve karbonhidratça zengin olup bolca fosfor (P) ve kalsiyum (Ca) mineralleri içerir.

            Yukarıda sayılan nedenler badem yetiştiriciliğini avantajlı duruma getirsede, ilkbahar geç donlarından etkilenme riskinin yüksek olması ve ince kabuklu çeşitler tercih edildiği taktirde kuş zararının yüksek oranda görülmesi yetiştiriciliğin olumsuz yanlarındandır.

 

DÜNYADA VE TÜRKİYEDE BADEMİN DURUMU

            Badem, Kuzey yarım kürede 30-44, Güney yarım kürede ise 20-40 enlem dereceleri arasında yayılmıştır.

            Dünyada önemli badem üreticisi ülkeler sırasıyla aşağıdaki tablo 1'de verilmiştir.Tabloda da görüldüğü gibi dünya üretiminin %41.3 'ünü ABD karşılamaktadır. Türkiye'nin üretimdeki payı ise %2.37'dir.

         

 TABLO:1 Dünyada ve Türkiye Badem Üretimi

            ÜLKE                                                ÜRETİM (ton)

            ABD                                                    681.744

            İspanya                                               204.500

            Suriye                                                  130.000

            İtalya                                                   118.344

            İran                                                      80.000

            Fas                                                       70.000

            Yunanistan                                           49.154

            Türkiye                                                 39.000 (%2.37)

            Cezayir                                                 33.000

            Libya                                                    27.500

            TOPLAM DÜNYA                                  1.648.916

           KAYNAK : FAO 2005

           

            Ülkemizde başlangıçta sadece Ege, Akdeniz ve Doğu Anadolu Bölgeleriyle sınırlı kalan badem yetiştiriciliği, son yıllarda yeni çeşitlerin devreye girmesi ve pazardaki yüksek talep nedeniyle cazip hale gelerek özellikle GAP Bölgesinde ve diğer alanlarda genişlemeye başlamıştır.

            Türkiye'deki toplam badem ağaç sayısının %49.1'i 10 ilde yer almakta ve bu illerin badem üretim miktarları toplam üretimin %61.1'inin teşkil etmektedir. Bu iller sırasıyla İçel, Antalya, Elazığ, Çanakkale, Muğla, Tunceli, Karaman, Denizli, Mardin, Diyarbakır'dır. Meyve veren yaştaki ağaç sayısı bakımından Muğla en ağırlıklı il olmasına rağmen ağaç başına verimin en düşük olması nedeniyle üretim payında ilk sırada yer alamamaktadır.

 

            Ülkemizin badem ihracatındaki önemli ülkeler Almanya, Hollanda ve İtalya olup bu ülkelere yapılan ihracat da oldukça dalgalı bir seyir izlemektedir. Toplam badem ihracatımız içerisinde kabuksuz bademlerin payı çok daha yüksektir. Tablo 2'de de görüldüğü gibi son yıllarda ihracatımız giderek yükselen bir seyir izlemektedir.

          Türkiye 1996'dan önceki yıllarda badem ithalatı yapmazken, son yıllarda hızla artan oranda badem ithal eden bir ülke durumuna gelmiştir. Türkiye'nin badem ihracatı ve ithalatı karşılaştırıldığı zaman ithalatımızın ihracatımızdan daha fazla olduğu görülmektedir. Bu da bize doğal yetiştirilme koşullarına sahip olan ülkemizde badem üretim alanlarının yaygınlaştırılması ve modern yetiştirme tekniklerinin kullanılarak ağaç başına düşen verimin artılması gerekliliğini ortaya koymaktadır.

 

TÜRKİYE BADEM İHRACATI VE İTHALATI

       TÜRKİYE BADEM İHRACATI                  TÜRKİYE BADEM İTHALATI

YILLAR  KİLOGRAM(KG)         DOLAR           KİLOGRAM(KG)      DOLAR

2000      398.835                1.130.826             2.926.537            914.170

2001      538.192               1.482.347              2.703.589            1.336.172

2002      238.825                   697.015             1.518.893            3.412.477

2003      364.805                1.740.145             2.106.254            3.196.519

2004      635.331                3.030.351             3.499.906            5.228.183

2005      915.073                8.188.412             3.607.913            9.471.757

KAYNAK : TÜİK 2007

           

BAHÇE TESİSİNDE PÜF NOKTALAR

 

            Ülkemizde mevcut olan bademliklerin tesis şekli genelde tohumdan olup yerinde aşılama şeklinde yapılmaktadır. Ancak bu yöntem çok uzun zaman dilimini almaktadır. Bu yöntemde ilk olarak tohumların tesis edilecek bahçeye dikim aralıkları göz önünde bulundurularak ekimleri yapılır. Çıkan çöğürler üzerine Temmuz-Ağustos aylarında durgun göz aşısı uygulanır. Bu yöntemin başarı şansı düşüktür. Tohumlarda aynı dönemde çıkış sağlanamaması, çıkan çöğürlerin aynı yıl aşıya uygun hale gelmemesi ve yapılan aşıların tamamının tutmaması gibi nedenlerle homojen bahçe eldesi mümkün olmamaktadır. Bu nedenle bahçe tesinde en iyi yöntem aşılı fidan kullanmaktır.

            Aşılı fidanlar çıplak köklü aşılı fidan ve tüplü aşılı fidan olarak iki türlüdür. Badem de kökler kazık kök olup saçak kök az bulunmaktadır. Çıplak köklü fidanların sökümü, boylanması, hendeklenmesi ve taşınmasında yapılan hatalar tutma oranını azaltmaktadır. Bu nedenle de genellikle tüplü fidanlar tercih edilir.

            Badem bahçesi tesisinden önce dikkat edilmesi gereken bazı durumlar söz konusudur. Bunlar;

-İlkbahar geç donları: İlkbahar geç donlarının görüldüğü yerlerde çeşit seçimine önem verilerek geç çiçeklenen çeşitler tercih edilmelidir. (Teksas,Ferragnes, Ferraduel, Ferrastar, Yaltınski, Primorski vb).Ayrıca bu bölgelerde çiçeklenmeyi daha geç döneme almak için kuzeye bakan yamaç kullanılmalıdır.

-Don çukuru oluşturan alanlar ile taban suyu yüksek yerlere bahçe kurulmamalıdır. Çünkü bu alanlarda soğuk hava çökeceğinden dondan zarar görme riski daha fazla olacaktır. Badem bilindiği üzere ilk çiçeklenen meyvedir. Badem çiçekleri henüz açıldıkları sırada kısa bir süre -4.4C'ye düşen sıcaklığa dayanabilir. Çiçek taç yaprakları dökülmeye başlayınca dayanmanın azalarak ancak -2.2 derece olduğu, küçük meyvelerin ise -1,-0.5C de zarar gördüğü tespit edilmiştir(Kaynak: TKB              çiftçi eğitim serisi no 46). Burada da görüldüğü gibi körpe meyveler soğuk zararına karşı daha hassastır. Taban arazilerde ve sulama yapılan arazilerde aşılı fidan kullanılmalıdır. Sulama imkanı az olan yerlerde doğrudan tohum ekimiyle bahçe tesis edilebilir.

            Badem bahçelerinin kurulacağı yer, önce yaz aylarında pulluk tabanını kırmak amacıyla derin sürüm yapılır. Bahçe, dikim aralıkları işaretlemeden önce ikileme sürüm yapılıp, toprak yüzeyi düzeltilerek dikime hazır hale getirilir. Dikim aralıkları anaca, çeşide, ekolojik şartlara, sulama yapılıp yapılmayacağına bağlı olarak 5x5m, 5x6m, 6x6m ve 6x7m şeklinde dikim aralıkları ayarlanabilir.

            Fidanların dikim zamanı kışı ılıman geçen yörelerde sonbaharda, kışı sert geçen yörelerde ilkbaharda toprak tava geldikten sonra yapılır. Tüplü fidanlar ise yaz aylarında havanın çok sıcak , kış aylarının ise çok soğuk olduğu zamanlar hariç yıl boyu dikilebilir. Genellikle 1(bir) yaşlı normal gelişmesini tamamlamış sertifikalı fidanlar kullanılmalıdır. Fazla gelişmiş fidanlar kullanıldığında tutma sorunuyla karşı karşıya kalınır. Fidan dikim esnasında kesinlikle dikim tahtası kullanılmalı, aşı noktasının toprak üzerinden 10 cm yukarıda olması sağlanmalıdır. Dikim sırasında kök budaması yapılmalı, toprak üstü aksamda çıkan yan dallar dipten kesilmeli (çoban sopası görünümü)ve 80-100 cm'den tepe kesimi yapılmalıdır. Hava koşulları ne olursa olsun mutlaka dikimden sonra can suyu verilmeli, fidanların düzgün bir gövde oluşturmaları için hakim rüzgar yönünü dikkate alınarak herek dikilmelidir.

            Bademlerde kendiyle ve karşılıklı uyuşmazlık görüldüğünden badem bahçeleri en az iki çeşitle kurulmalıdır. Bu çeşitlerin de bahçe içerisine bir plan dahilinde yerleştirilmesi gerekir.Son yıllarda kendine verimli çeşitler de geliştirilmiştir.

            Aşağıdaki tabloda Ülkemizde ve diğer bazı ülkelerde yaygın olarak yetiştirilen badem çeşitlerinin listesi verilmiştir.

 

 

A.B.D.   Teksas, Nonpareil, Ne Plus Ultra, Carmel, Fritz, Merced, Ruby, Sonora

İSPANYA             Bertina, D.Largueta, Frankoli, Glorieta, Marcona, Masbovera, Marta, Guara, Felisia, Moncayo, Ayles, Antoneta, Blanquerna, Cambra, Garrigues

FRANSA               Ai, Ardechose, Ferraduel, Ferragnes, Ferralise, Princesse, Tardiva De La Verdiere, Lauranne, Steliette

İTALYA  Cristomorto, Cavaliera, Supernova, Tuono, Genco, Arrubian, Casteltermini, Filippo Ceo

RUSYA  Primorski, Yaltinski

YERLİ ÇEŞİTLER  Dokuzoğuz I, Dokuzoğuz II, Gülcan I, Gülcan II, Nurlu, Akbadem

            

            Ülkemizde çok sayıda badem ağacı olmasına rağmen ağaç başına alınan verim çok düşüktür. Bunun en önemli nedenleri standart çeşitlerin kullanılmayışı ve bakım koşullarının yerine getirilmemesidir. Mevcut olan bu ağaçlara kültür çeşitleriyle aşılama çalışması yapılarak verimlerinde %40-50 arasında artış sağlanabilir.

Bu haberin içeriğinde www.kemalcucetarim.com dan faydalanılmıştır