Tüplü Kuş Üvez Ağacı Fidanı

Kuş üvezi fidanı veya diğer adıyla yabanî üvez (Sorbus aucuparia L.) ağacının güzelliğini her mevsimde temaşa etmek mümkündür. İlkbaharda ince, narin, açık yeşil yapraklarla sarılmış bir örtüye sahip olan kuş üvezi fidanı güzel bir görüntü sergiler. Yazın salkım salkım beyaz meyveleri, sonbaharda ise sımsıcak kahverengi kan kırmızı renkteki yaprakları arasında mercan (nar çiçeği) renginde meyve salkımları hep bir ağızdan kendilerini yaratan Kudreti Sonsuz'un varlığına ve birliğine şehadet eder gibidirler. Meyveleri, canlı bir kırmızıyla boyanmış mini minnacık domatesleri andırmaktadır. Birçok ötücü kuş türü için kışın zor günlerinde karınlarını doyurmak üzere iştahla yenilen mükemmel bir rızık olarak Rahmeti ve Keremi Sonsuz Rabbimizden aciz kuşlara bir hediyedir.

İlmî tür ismi olarak verilen Lâtince aucuparia kelimesinin mânâsı kuş kapanıdır, yani önceleri ağacın meyvelerinin kuşları avlamak için kullanıldığını ifade etmektedir. Ağacın, dişbudağa benzer yaprakları vardır. Meyveleri kuşlar tarafından çok sevilerek yenen yabanî üvez ağacı, halk arasında kuş üvezi diye de adlandırılır. Ancak sık sık kuş üvezinin zehirli olduğu dedikodusu aktarılır ki, bu görüş birçok yerde ısrarla savunulmakta ve düzeltilmesi mümkün görünmemektedir. İtiraf edelim, taze meyvelerinden büyük miktarda alındığında, tadı acı ve ekşi gelebilir; ishal ve keyifsizlik gibi şikâyetlere yol açabilir, ancak zehirli değildir.

Tabiatta Bulunuşu

Yabanî kuş üvezi fidanı, daha çok orman kenarlarında, 2.400 m yüksekliğe kadar olan kayalık fundalıklarda yetişir. İnsanoğlu bu bitkiyi evinin hemen yakınına getirmiş, böylece bulvarlarda, parkta ve bahçelerde çevreyi süslemektedir. Yabanî üvez ağacı ile bunların mercan renkteki meyvelerini yiyen kuşlar (karatavuk ve ardıç kuşu) arasında karşılıklı olarak yakın bir münasebet vardır. Eylül ayında meyveler olgunlaşır olgunlaşmaz, kısa süre içinde kuş sürülerince toplanır. Etli meyvede bulunan küçük tohumların sert kabukları sayesinde kuşun bağırsaklarından zarar görmeden geçer ve dışkı halinde bırakıldıkları her yerde, kuş üvezi fidanının tohumu atılmış olur. Bu o kadar mükemmel bir sistemdir ki, âciz, akılsız ve şuursuz kuş bilmeden tabiatta kurulmuş olan dengeye hizmet etmektedir. Böylece bir taraftan bitkinin yayılması için uygun yerlere kuşlar sayesinde taşınması yapılırken, diğer taraftan da kuşların da karnı doymaktadır. Her iki taraf da lisan-ı halleri ile Yaratıcı'ya şükretmektedirler.

Bahçede Yetiştirilmesi

Yabanî kuş üvezi fidanı, Avrupa'nın en zahmetsiz ağaç türlerinden biridir. Hemen hemen her zeminde, kuzey istikametinde bilhassa kumlu, balçıklı toprakta yetişir. Aşırı gölge, kuraklık ve neme karşı dayanabilir. Fidanları ilgili yerlerden satın alınarak temin edilebilir. 2,5-3 m mesafe ile istenilen yere dikilebilir. Büyümesi için hususî bir bakıma ihtiyaçları yoktur.

Botanik Özellikleri

Önceleri botanik kitaplarında, 16 metreye kadar ulaşabilen yabanî kuş üvezi fidanı veya çalısı, dişbudak ailesine dahil edilmekteydi. Günümüzde yapılan sınıflandırmaya göre bu bitki büyük gülgiller (Rosaceae) familyasından sayılmaktadır. Aynı ailenin diğer bir üyesi olan Sorbus aria ise sadır ağacı (üvez ağacı) olarak bilinmektedir. Kuş üvezi ve sadır ağacı rengarenk bir topluluk olarak görünmekte ve ilk bakışta birbirinden ayırt edilememektedir. Kuş üvezi tüylü yapraklara, sadır ağacı ise düz ve bileşik yapraklara sahip olmasıyla birbirinden ayrılır.

1810'larda Almanya'nın Spornau beldesine bağlı Altvatergebirge'de aromatik ve hoş tadı olan ve normalinden iki kat daha büyük turuncu meyvelere sahip moravya yabanî üvez ağacı (Sorbus aucuparis edulis) keşfedilmiştir. Meyveleri bilhassa mutfakta takdire şayandır; aynen kırmızı yaban mersini gibi lezizdir. Bu bitki yabanî ortamda nadiren bulunduğundan bahçe veya tarlada yetiştirilmesi gerekir. Gerçek sadır ağacı (üvez ağacı. Sorbus aria L.); yeşil, oval biçimli ve yumurta büyüklüğünde, bileşik, arkası gümüş beyaz tüylerle kaplı yapraklara sahiptir; dikkatleri üzerine çeken bir çalı veya ağaç görünümündedir. Kuş üvezine benzer meyveleri vardır; şiddetli soğuk veya dondan sonra tatlanır ve reçel yapımında kullanılır.

Çay olarak içilen kurutulmuş çiçekleri mayıs-haziran aylarında, meyveleri ise eylül-ekim aylarında toplanır.

Yabanî Üvez Ağacı Meyvelerinin Şifalı Yönü

Yabanî üvez ağacı meyvelerinin kanamayı durduran ve güçlendirici ilâç olarak kullanımı, Hipokrat'a kadar uzanır. Bu meyve üzerinde yapılan son araştırmalarda terkibinde şu müessir maddeler tespit edilmiştir: Tanen, sorbitan asidi (altı değerli alkol), elma asidi, limon asidi, kehribar asidi, tartarik asit, sorbin asidi, C vitamini, amygdalin, uçucu yağlar ve renk maddesi olarak anthocyan ki, bu madde bağırsak temizleyici, iltihap giderici, müshil, idrar söktürücü, kanamayı durduran ve lenf uyarıcı özelliklere sahiptir.